Spondylitis ankylopoetica is een chronische systemische inflammatoire reumatische aandoening van onbekende oorzaak. Kenmerkend is de sacro-iliitis en de ankyloserende wervelkolom. Van de Kaukasische patiënten is 90% HLA-B27-positief (vergeleken met 8% in de gezonde Kaukasische populatie).

• 2-3 maal vaker bij mannen dan vrouwen.
• Eerste symptomen komen rond het 20^e levensjaar (en zelden na het 45^elevensjaar).
• Prevalentie: 0,1%.

Het meest bruikbare diagnosticum is het radiologische teken van spondyilitis ankylopoetica: meestal bilaterale sacro-iliitis. Absolute diagnose is radiologisch bewijs van sacro-iliitis + 1 klinisch criterium.

Klinische criteria

• Lagerugpijn en stijfheid voor meer dan 3 maanden die verbetert bij bewegen maar niet bij rusten
• Beperkte beweeglijkheid van de lumbale wervelkolom in zowel het sagittale als het frontale vlak.
• Beperkte beweeglijkheid van de thoraxexcursie ten opzichte van de normaalwaarden gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht.

Typische afwijkingen op een röntgenfoto met ankylosering

• Shiny corner (Romanus laesie): beenmergoedeem in de hoeken van de wervels waardoor dit fel wit wordt
• Squaring: het vierkant worden van de wervelkolom
• Syndesmofyten: brugvormingen tussen wervels. Gefuseerde wervelkolom noemen we een bamboo spine. Er ontstaat dus een relatief harde schil, met relatieve zachte wervellichamen (osteoporose).

Chronische lage rugklachten zijn de meest voorkomende en kenmerkende vroege klachten. Dit is een inflammatoire rugpijn (zie hiernaast). Kenmerkend is dat de klachten verminderen bij beweging en verergeren bij rust (nachtelijke pijn, ochtendstijfheid). Bewegingsbeperkingen van de lumbale wervelkolom treedt op (lumbale flexie-index volgens Schober).

Klachtenpatroon is sluipend:

• Langdurige episoden van rugpijn
• Ochtendstijfheid
• Bandgevoel om de borst of het sternum
• Pijnaanvallen in beide bovenbenen of het gehele been

30% manifesteert zich met axiale artritiden (heupen, schouders, sternale gewrichten).

Deformiteiten

• Flexie op lumbaal niveau -> kyfoserende houding (voorovergebogen)
• Verminderde rotatiemogelijkheid op thoracolumbaal en cervicaal niveau
• Vaak nog een flexiecontractuur in de heupen -> versterkt de voorovergebogen houding
• Cave: -> grotere stijfheid -> kwetsbaar voor fracturen -> cervicale fractuur -> tetraparese

Extra-articulaire manifestaties

• 30% ontwikkelt een acute uveïtis anterior (iridocyclitis)  plots pijnlijk rood oog met verminderde visus en lichtschuwheid. Behandeling: corticosteroïddruppels.
• Psoriasis en IBD.

De enthesitis speelt een centrale rol in de pathofysiologie.

• Ontstekingen ter plaatse van de enthesen (dit zijn plaatsen waar ligamenten aan het bot zijn bevestigd).
• Enthesitis -> erosie van bot -> genezingsproces -> botvorming dat zich uitbreidt in de ligamenten -> syndesmofyten (geen osteofyt!) -> vergroeiing van syndesmofyten -> ankylotische wervelsegmenten
• Ankylose betekent: gewrichten die niet meer beweeglijk zijn doordat botdelen door ziekte aan elkaar vergroeid zijn (kan ook in het kaakgewricht voorkomen)
• Ook kunnen ankylotisch worden: ribben (beperkte ademhalingsexcursies), sternoclaviculaire gewrichten, heupen.

Verschil osteofyt vs. syndesmofyt
Osteofyt is degeneratief (bij osteoartrose) en syndesmofyten zijn inflammatoir. De wervelkolom wordt overigens niet steviger door de botvorming; integendeel, het bot wordt osteoporotisch en de wervelkolom wordt vatbaar voor fracturen (bamboo spine; hard schil, zachte inhoud).

Meeste patiënten reageren goed op leefregels, oefentherapie en NSAID’s. Soms is een tweedelijns anti-rheumaticum (sulfasalazine) gewenst ter vemrindering van ziekteactiviteit. TNF-blokkers zijn ook effectief.