Een ileus is een plotselinge verstoring in de passage van voedsel door de darm. Hierdoor kunnen ernstige klachten en een levensgevaarlijke situatie ontstaan. Een ileus kan zowel in de dunne als in de dikke darm optreden. Als er sprake is van een volledige darmafsluiting heet dat een ileus. Wanneer er nog enigszins passage mogelijk is, wordt dat een sub-ileus genoemd. Een ileus is eigenlijk een symptoom indicatief voor onderliggende problematiek en is geen diagnose.

Op basis van oorzaak wordt er onderscheid gemaakt tussen 2 groepen:

• Mechanische ileus: een obstructie van het darmlumen op het niveau van de dunne darm of op het niveau van de dikke darm door een streng, volvulus, tumor of strictuur. 
• Paralytische ileus (pseudo-obstructie): er ontbreekt een mechanische oorzaak en de oorzaak van de gestoorde darmpassage is dat de darmwand niet (effectief) contraheert. Dit komt met name voor na abdominale chirurgie of bij peritonitis, en als zeldzame complicatie van medicamenten.

Oorzaken mechanische ileus

• Strangulatie-ileus: deze is vaak fulminant verlopend (zeer snel dood tot gevolg hebben). Naast de darm wordt ook de bloedtoevoer van het betreffende darmdeel beklemd, vaak door een volvulus. De darm wordt ischemisch en necrotisch. Snelle interventie is dus nodig. Bij volwassenen vaak in colon sigmoideum, bij kinderen vaak in jejunum of ileum.
• Obstructie- of obturatie-ileus: dit is een verstopping van de darm en kan veroorzaakt worden door zwellingen in de darm of zwellingen die van buitenaf drukken op de darm, zoals aneurysmata, hematomen, endometriose. Ook galstenen in de darmen of harde fecaliën kunnen verstopping veroorzaken.
• Streng-ileus: verklevingen of littekens (adhesies) verhinderen de darmpassage. Vaak t.g.v. laparotomie, bestraling, stomp buiktrauma of chronische inflammatie (e.g. M. Crohn).
• Invaginatie-ileus: een proximaal stuk darm stulpt in een distaal gelegen deel. Door oedeemvorming kan dit leiden tot volledige obstructie en noemt men dit een obstructie-ileus door invaginatie. Predisponerend voor invaginatie is een afwijking in de darmwand, zoals een tumor of Meckel’s divertikel.

Oorzaken paralytische ileus

• Intra-abdominale oorzaken: dit is een breed scala, waaronder: laparotomie, abdominaal trauma, peritonitis, pancreatitis, cholecystitis, diverticulitis, appendicitis, enz.
• Extra-abdominale oorzaken: craniotomie, fracturen (ribben, wervelkolom, bekken), sepsis, myocardinfarct, elektrolytenstoornis (m.n. calcium, magnesium en fosfaat), medicijnen die direct inwerken op motorische activiteit van darmmusculatuur (anticholinergica, opiaten, TCA’s).

Symptomen
De symptomen hangen af van het specifieke deel van de darm dat aangedaan is alsook of er sprake is van paralytische dan wel mechanische ileus. In het algemeen is er sprake van buikpijn, opgezette buik en braken.

• Buikpijn: de pijn wordt veroorzaakt door overmatige, reflectoire darmperistaltiek bij een mechanische ileus. Voor de obstructie wordt peristaltiek geïntensiveerd, en na de obstructie wordt het stilgelegd. De geluiden zijn vaak naast het bed hoorbaar, de geluiden heten borborygmi (gootsteengeluiden). Bij een paralytische ileus zijn er geen darmbewegingen en geen darmgeluid(‘stille buik’). De pijn is continue bij paralytische ileus en koliek bij mechanische ileus.
• Opgezette buik: stase van darminhoud en ophoping van lucht veroorzaakt opzetting van de buik. Ophoping van lucht komt door ingeslikt lucht dat niet meer via de anus vrijgelaten kan worden. Ook ontstaat er bacteriële overgroei en zal door fermentatie van voedsel gas geproduceerd worden (CO2, CH4). Bij een strangulatie-ileus (met necrose) kan dit leiden tot ernstige sepsis (30% mortaliteit).
• Braken: braken komt door stase van darminhoud. Bij volvulus ter hoogte van maaguitgang (bv. hernia diaphragmatica) zal veel zuur gebraakt worden en ontstaat er metabole alkalose. Bij volvulus ter hoogte van distale duodenum zal veel pancreassap gebraakt worden en ontstaat er metabole acidose. Obstructie van jejuno-ileale segment leidt tot fecaal braken. Overmatig braken kan leiden tot dehydratie en hypotensie.

Klinische kenmerken van verschillende soorten ileus

• Paralytische ileus: ‘stille buik’, pijn is continue van aard, veel of weinig pijn (afhankelijk van oorzaak), weinig braken, weinig verstoord zuur-base-evenwicht, milde tot ernstige distensie
• Hoge obstructie-ileus: gootsteengeluiden, stoornis in zuur-base-evenwicht, vaak en veel braken, weinig pijn, milde distensie
• Obstructie jejuno-ileal segment: gootsteengeluiden, fecaal braken, ernstige distensie, vaker dehydratie en hypotensie
• Colonobstructie: gootsteengeluiden, pijnlijk, zelden braken, bij fecale impactie (=verstopping): paradoxale diarree (overloop diarree; encopresis)

Diagnostiek
Diagnostiek is op basis van klinisch beeld, buikoverzichtsfoto (distensie zichtbaar; liggend en staand) en eventueel een bariumcontrastfoto (bij een niet volledige ileus). Onderscheid tussen paralytisch en mechanisch is op basis van auscultatie. Bij percussie zijn er vaak hypersonore gebieden in de buik.

Lab
Elektrolytenstoornis en stoornis van het zuur-base-evenwicht (metabole acidose of alkalose). Elektrolytstoornis komt doordat het darmepitheel niet meer absorbeert en tevens elektrolyten secreteert (K+, Na+, Cl-). Braken draagt ook bij aan elektrolytstoornis.

Behandeling

• Symptomatisch:
  • Veelvuldig braken  maagsonde
  • Elektrolytstoornis  per infuus corrigeren (niet per os!)
  • Chronische verstopping of verlamming darmspieren  macrogol/elektrolyten (Movicolon)
• Operatie: vrijwel altijd bij mechanische ileus (obstructie-ileus), meestal resectie van het geobstrueerde darmdeel
• Klysma’s bij fecale impactie
• Oorzaak opsporen en oorzaak behandelen!

Complicaties
Belangrijkste complicaties van een (m.n. strangulatie-) ileus zijn darmischemie en –necrose, sepsis en shock.

Prognose
Bij tijdige behandeling van de oorzaak is de prognose van ileus goed. Hangt wel af van de werkelijke oorzaak en of deze goed te behandelen is. Een strangulatie-ileus heeft mortaliteit van 30%.